La fondinto de Esperanto, Zamenhof ,deklaris ke se li ne estis deveninta de la geto li neniam estis inventinta Esperanton. Aldone la fakto ke li dum siaj studentaj jaroj en Sankt-Peterburgo estris cionisman organizaĵon ilustras la fortan ligon inter la subpremo de minoritatoj (ĉi-kaze la Judoj kaj la lingvo, kiu je la fino devus ludi, laŭ Zamenhof kaj liaj adeptoj, centran rolon por liberigi la homojn de etnaj kaj inter-popolaj malamo kaj envenigi eraon de universala paco.
Kompreneble, la idearo de Zamenhof multe evoluis de liaj studentaj jaroj ĝis la formulado de homaranismo. Tamen ĝuste ekzamenante tiun evoluon kaj ĝia kuntekston, kaj postajn eventojn, ni pli bone komprenos ne nur Esperanton sed ankaŭ grandan parton de la tragika historio de Eŭropo en la dudeka jarcento. Tiu historio havas konsekvencojn kiuj ĝis la nuntempaj konvulsioj en la Mez-Oriento.
Du sionisme à l’universalisme : L.-L. Zamenhof Livre de Robert Lloancy
« Je suis un Juif du ghetto » : ainsi se définissait Louis-Lazare Zamenhof, né dans le ghetto d’une petite ville cosmopolite de l’empire russe (Bialystok) en 1859 et mort dans celui de Varsovie au printemps 1917. Ce médecin oculiste y créera pourtant une langue « neutre », à portée internationale, mue par un idéal…
ZAMENHOF PRI NACIISMO
“La naciismo de subpremataj gentoj – kvankam ĝi estas multe pli pardoninda kaj komprenebla ol la naciismo de regantaj gentoj – tamen neniam povas esti io pozitiva kaj bonfara por la homaro; ĝi estas nur maldolĉa medicinaĵo, kiun la naturo donas al suferanta organismo, sed kiun oni tute ne devas rigardi kiel normalan nutraĵon.”
Asocio de Verduloj Esperantistaj 